KLEMENTYNA HOFFMANOWA
Dzieciństwo i młodość
Klementyna Hoffmanowa z domu Tańska urodziła się w 1798 roku – tym samym, co Adam Mickiewicz. Przyszła na świat 23 listopada – jak podaje „Kalendarz Warszawski” był to piątek, święto Klemensa papieża – przy ul. Nalewki w Warszawie, w mieszkaniu nad końską stajnią. Nie było to ówcześnie niczym nadzwyczajnym – podobnie mieszkał autor „Pana Tadeusza” na emigracji w Paryżu.
Po dwóch miesiącach spędzonych w Warszawie, Klementyna wróciła z matką Marianną Tańską, z domu Czempińską na wieś, do majątku w Wyczółkach koło Sochaczewa.
W 1801 r. ojciec Klementyny, Ignacy Tański, dostał posadę sekretarza u księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i w związku z tym wyjechał wraz z żoną do Puław. Klementyna do trzynastego roku życia wychowywała się bez rodziców, pod opieką powinowatej ojca, Anieli ze Świdzińskich Szymanowskiej i jej córki, Doroty, w Izdebnie Kościelnym koło Grodziska Mazowieckiego, w istniejącym do dzisiaj dworze.
Samokształcenie i rozwój intelektualny
Dopiero w 1811 r. matka zabrała Klementynę do Warszawy i w ten sposób wszystkie trzy córki zamieszkały pod jednym dachem, w Pałacu Błękitnym przy ul. Żabiej, obecnie Senatorskiej. Od tego czasu młoda Tańska usilnie starała się – pod okiem matki i jej wybitnych przyjaciół, do których należeli m. in. Jan Paweł Woronicz, Joachim Lelewel i Kazimierz Brodziński – nadrobić nie tyle zaległości, co skrzywienie dotychczasowej edukacji, która oparta była na znajomości języka i literatury francuskiej. O stylu jej edukacji i zwyczajach panujących w polskich dworach niech zaświadczy fakt, iż historii Polski Dorota Szymanowska uczyła Klementynę po francusku, przekładając fragmenty książek polskich na ten właśnie język. Był to również język codziennych rozmów w Izdebnie.
Z tym większą energią, znalazłszy się w Warszawie, Klementyna rzuciła się w wir samokształcenia, odkrywając piękno ojczystego języka, literatury i historii narodowej. W 1815 r. siostry Tańskie wraz matką i babką zamieszkały w rodzinnej kamienicy Czempińskich „Pod Fortuną”, przy Rynku Starego Miasta. Marianna Tańska potrafiła przekształcić to miejsce w salon spotkań wybitnych pisarzy i uczonych, pod których wpływem Klementyna, chłonąc ich rozmowy i przyglądając się ich charakterom, wyrastać zaczęła na osobę obdarzoną niezależnością sądu i twórczymi aspiracjami.
Początki kariery pisarskiej
W 1818 r. pojawił się w “Pamiętniku Warszawskim” pierwszy drukowany tekst Klementyny, zatytułowany “Synonimy”, napisany wspólnie z siostrą Aleksandrą. Rok później Tańska wydała pod pseudonimem Młoda Polka “Pamiątkę po dobrej matce”. Książka ta zdobyła uznanie krytyków oraz czytelników i w krótkim czasie stała się „biblią” edukacji dziewcząt. Autorka, której prawdziwe nazwisko wkrótce poznano, zaczynała odbierać coraz liczniejsze dowody uznania i wdzięczności społeczeństwa polskiego.
Działalność pedagogiczna i społeczna
Jako działaczka pedagogiczna, z czasem została mianowana eforką, tj. inspektorką, dwóch szkół i dwóch pensji dla dziewcząt, a w kilka lat później objęła stanowisko wizytatorki wszystkich szkół i pensji żeńskich w stolicy, sprawując władzę nadrzędną nad ich przełożonymi.
W 1826 r. Tańska została mianowana profesorką w nowo utworzonym Instytucie Rządowym Wychowania Płci Żeńskiej, tzw. Instytucie Guwernantek, gdzie była jedyną kobietą w gronie pedagogicznym. W tym samym roku zgłoszono jej kandydaturę do Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wniosek odrzucono z przyczyn formalnych – ustawy nie przewidywały członkostwa kobiet w tej instytucji.
Sukcesy literackie
Nadal wiele czasu poświęcała pisaniu. Ukazały się kolejne jej książki: „Powieści moralne dla dzieci” i “Amelia matką”. Jedno z najlepszych dzieł Tańskiej, powieść historyczna “Dziennik Franciszki Krasińskiej”, tłumaczone było na wiele języków, a w Polsce wznawiane jeszcze w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku, ostatni raz w 2006 roku.
Jako dwudziestosześcioletnia kobieta założyła pierwsze polskie czasopismo dla dzieci i młodzieży, pod tytułem „Rozrywki dla Dzieci”. Pismo wychodziło do 1828 r., kiedy zamknięto je po czterech latach istnienia, z powodu szykan cenzury.
Wydając książki i pracując jako pedagog, stała się samowystarczalna finansowo. Była też pierwszą kobietą w Polsce, która utrzymywała się z pisarstwa.
Małżeństwo i życie rodzinne
Mając 30 lat, kochając i będąc kochaną, czego się w swoim życiu nie spodziewała, wyszła za mąż za wybitnego historyka, prawnika i polityka, Karola Boromeusza Hoffmana, z którym zawarła znajomość w 1822 roku.
Działalność dobroczynna i emigracja
Po wybuchu Powstania Listopadowego Klementyna Hoffmanowa założyła Związek Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek, którego celem była pomoc w wyekwipowaniu powstańców i służba w lazaretach. Kierowała nim i utrzymywała z nim kontakt jeszcze wtedy, gdy zmuszona została wyjechać z Polski, jak miało się okazać, na zawsze. Wraz z mężem zamieszkali w Dreźnie, udzielając się w tamtejszym Komitecie Polskim. Ich dom znów stał się salonem spotkań wybitnych Polaków, bywał tam m.in. Adam Mickiewicz. Latem 1832 r. Hoffmanowie, wydaleni przez władze niemieckie, wyruszyli do Paryża, gdzie ostatecznie się osiedlili.
Na emigracji Hoffmanowa nie włączyła się w działalność polityczną, była jednak wciąż aktywna na polu społecznym, naukowym i charytatywnym. Kontynuowała swoją działalność pisarską i pedagogiczną. W tym okresie ukazały się m.in.: “Książka do nabożeństwa dla Polek”, „Karolina” i „Krystyna”. Wydana też została praca pt. „O moralności dla kobiet”, będąca skrótowym opracowaniem jej wykładów prowadzonych w Instytucie Guwernantek. W dalszym ciągu pisała pamiętniki oraz cenne warszawskie wspomnienia rodzinne.
Ostatnie lata i dziedzictwo
Zmarła 21 IX 1845 r., po nawrocie raka piersi, mając 47 lat. Pochowana została na cmentarzu Père-Lachaise, niedaleko grobów Moliera i Lafontaine’a. Rodacy ufundowali jej pomnik nagrobny, na którym przedstawiona jest w otoczeniu dzieci. Serce Klementyny Hoffmanowej złożono w katedrze wawelskiej.
W Warszawie pamiątką po Hoffmanowej jest tablica znajdująca się w kościele OO Reformatów przy ul. Senatorskiej, do którego lubiła chodzić. Napis tam umieszczony, zgodnie z życzeniem pisarki, brzmi następująco: „Dzieci i matki, zmówcie Zdrowaś Marya za Jej duszę”.
12 XI 2015
Opracowanie tekstu: Dorota Dębińska i Artur Kowalski
Adiustacja: Małgorzata Wiśniewska
Literatura: Dąbrowska Joanna E., Klementyna, Białystok, 2008, ISBN 978-83-61209-14-0
Film „Patronka” – fabularyzowany dokument, przybliżający losy, twórczość i działalność Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Zdjęcia powstały m.in. w Dreźnie i Paryżu. Premiera filmu odbyła się w 2019 r.